A. Nīvaraṇa Pabba
Kathaṃ ca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, pañcasu nīvaraṇesu. Kathaṃ ca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, pañcasu nīvaraṇesu?
Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa kāmacchandassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa byāpādassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ thinamiddhaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ thinamiddhaṃ’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ thinamiddhaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ thinamiddhaṃ’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa thinamiddhassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa thinamiddhassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca pahīnassa thinamiddhassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ uddhacca-kukkuccaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ uddhacca-kukkuccaṃ’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ uddhacca-kukkuccaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ uddhacca-kukkuccaṃ’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa uddhacca-kukkuccassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa uddhacca-kukkuccassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca pahīnassa uddhacca-kukkuccassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannāya vicikicchāya uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhatta-bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, samudaya-vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati; ‘atthi dhammā’ ti vā pan·assa sati paccupaṭṭhitā hoti, yāvadeva ñāṇa·mattāya paṭissati·mattāya, a·nissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evam·pi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, pañcasu nīvaraṇesu.
B. Khandha Pabba
Puna ca·paraṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. Kathaṃ ca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu cittānupassī viharati, pañcasu upādānakkhandhesu?
Idha, bhikkhave, bhikkhu, ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo; iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo; iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ ti.
Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhatta-bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, samudaya-vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati; ‘atthi dhammā’ ti vā pan·assa sati paccupaṭṭhitā hoti, yāvadeva ñāṇa·mattāya paṭissati·mattāya, a·nissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evam·pi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, pañcasu upādānakkhandhesu.
C. Āyatana Pabba
Puna ca·paraṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, chasu ajjhattika·bāhiresu āyatanesu. Kathaṃ ca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu cittānupassī viharati, chasu ajjhattika·bāhiresu āyatanesu?
Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuṃ ca pajānāti, rūpe ca pajānāti, yaṃ ca tad·ubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ taṃ ca pajānāti, yathā ca an·uppannassa saṃyojanassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Sotaṃ ca pajānāti, sadde ca pajānāti, yaṃ ca tad·ubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ taṃ ca pajānāti, yathā ca an·uppannassa saṃyojanassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Ghānaṃ ca pajānāti, gandhe ca pajānāti, yaṃ ca tad·ubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ taṃ ca pajānāti, yathā ca an·uppannassa saṃyojanassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Jivhaṃ ca pajānāti, rase ca pajānāti, yaṃ ca tad·ubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ taṃ ca pajānāti, yathā ca an·uppannassa saṃyojanassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Kāyaṃ ca pajānāti, phoṭṭhabbe ca pajānāti, yaṃ ca tad·ubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ taṃ ca pajānāti, yathā ca an·uppannassa saṃyojanassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Manaṃ ca pajānāti, dhamme ca pajānāti, yaṃ ca tad·ubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ taṃ ca pajānāti, yathā ca an·uppannassa saṃyojanassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti taṃ ca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ an·uppādo hoti taṃ ca pajānāti.
Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhatta-bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, samudaya-vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati; ‘atthi dhammā’ ti vā pan·assa sati paccupaṭṭhitā hoti, yāvadeva ñāṇa·mattāya paṭissati·mattāya, a·nissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evam·pi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, chasu ajjhattika·bāhiresu āyatanesu.
D. Bojjhaṅga Pabba
Puna ca·paraṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, sattasu bojjhaṅgesu. Kathaṃ ca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu cittānupassī viharati, sattasu bojjhaṅgesu?
Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ sati·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ sati·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ sati·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ sati·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa sati·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa sati·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicaya·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammavicaya·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicaya·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ dhammavicaya·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa dhammavicaya·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa dhammavicaya·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Santaṃ vā ajjhattaṃ vīriya·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vīriya·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ vīriya·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ vīriya·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa vīriya·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa vīriya·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Santaṃ vā ajjhattaṃ pīti·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ pīti·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ pīti·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ pīti·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa pīti·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa pīti·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhi·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ passaddhi·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhi·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ passaddhi·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa passaddhi·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa passaddhi·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Santaṃ vā ajjhattaṃ samādhi·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ samādhi·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ samādhi·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ samādhi·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa samādhi·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa samādhi·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhā·sambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ upekkhā·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; a·santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhā·sambojjhaṅgaṃ ‘n·atthi me ajjhattaṃ upekkhā·sambojjhaṅgo’ ti pajānāti; yathā ca an·uppannassa upekkhā·sambojjhaṅgassa uppādo hoti taṃ ca pajānāti; yathā ca uppannassa upekkhā·sambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti taṃ ca pajānāti.
Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhatta-bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, samudaya-vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati; ‘atthi dhammā’ ti vā pan·assa sati paccupaṭṭhitā hoti, yāvadeva ñāṇa·mattāya paṭissati·mattāya, a·nissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evam·pi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, sattasu bojjhaṅgesu.
E. Sacca Pabba
Puna ca·paraṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, catūsu ariyasaccesu. Kathaṃ ca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu cittānupassī viharati, catūsu ariyasaccesu?
Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṃ dukkhaṃ’ ti yathā·bhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkha·samudayo’ ti yathā·bhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkha·nirodho’ ti yathā·bhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkha·nirodha·gāminī paṭipadā’ ti yathā·bhūtaṃ pajānāti.
E1. Dukkhasacca Niddesa
Katamaṃ ca, bhikkhave, dukkhaṃ ariya·saccaṃ? Jāti-pi dukkhā, jarā-pi dukkhā (byādhi-pi dukkho) maraṇam-pi dukkhaṃ, soka·parideva·dukkha·domanass·upāyāsā pi dukkhā, a·p·piyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho, yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ; saṅkhittena pañc·upādāna·k·khandhā dukkhā.
Katamañca , bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā, jarāpi dukkhā, maraṇampi dukkhaṃ, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā, appiyehi sampayogopi dukkho, piyehi vippayogopi dukkho [appiyehi…pe… vippayogo dukkhotipāṭho ceva taṃniddeso ca katthaci na dissati, aṭṭhakathāyaṃpi taṃsaṃvaṇṇanā natthi], yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ, saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.
Katamā ca, bhikkhave, jāti? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi satta-nikāye jāti sañjāti okkanti nibbatti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, jāti.
Katamā ca, bhikkhave, jarā? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi satta-nikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko: ayaṃ vuccati, bhikkhave, jarā.
Katamaṃ ca, bhikkhave, maraṇaṃ? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi satta-nikāyā cuti cavanatā bhedo antaradhānaṃ maccu maraṇaṃ kālakiriyā khandhānaṃ bhedo kaḷevarassa nikkhepo, idaṃ vuccati, bhikkhave, maraṇaṃ.
Katamo ca, bhikkhave, soko? Yo kho, bhikkhave, aññatar·aññatarena byasanena samannāgatassa aññatar·aññatarena dukkha·dhammena phuṭṭhassa soko socanā socita·ttaṃ anto·soko anto·parisoko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, soko.
Katamo ca, bhikkhave, paridevo? Yo kho, bhikkhave, aññatar·aññatarena byasanena samannāgatassa aññatar·aññatarena dukkha·dhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, paridevo.
Katamaṃ ca, bhikkhave, dukkhaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ a·sātaṃ kāya·samphassa·jaṃ dukkhaṃ a·sātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ.
Katamaṃ ca, bhikkhave, domanassaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, cetasikaṃ dukkhaṃ cetasikaṃ a·sātaṃ mano·samphassa·jaṃ dukkhaṃ a·sātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, domanassaṃ.
Katamo ca, bhikkhave, upāyāso? Yo kho, bhikkhave, aññatar·aññatarena byasanena samannāgatassa aññatar·aññatarena dukkha·dhammena phuṭṭhassa āyāso upāyāso āyāsitattaṃ upāyāsitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, upāyāso.
Katamo ca, bhikkhave, a·p·piyehi sampayogo dukkho? Idha yassa te honti an·iṭṭhā a·kantā a·manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā pan·assa te honti an·attha·kāmā a·hita·kāmā a·phāsuka·kāmā a·yoga·k·khema·kāmā, yā tehi saddhiṃ saṅgati samāgamo samodhānaṃ missībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, a·p·piyehi sampayogo dukkho.
Katamo ca, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho? Idha yassa te honti iṭṭhā kantā manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā pan·assa te honti attha·kāmā hita·kāmā phāsuka·kāmā yoga·k·khema·kāmā mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā mittā vā amaccā vā ñāti·sālohitā vā, yā tehi saddhiṃ a·saṅgati a·samāgamo a·samodhānaṃ a·missībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho.
Katamaṃ ca, bhikkhave, yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ? Jāti·dhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati: ‘aho vata mayaṃ na jāti·dhammā assāma na ca vata no jāti āgaccheyyā’ ti. Na kho pan·etaṃ icchāya pattabbaṃ. Idaṃ pi yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ.
Jarā·dhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati: ‘aho vata mayaṃ na jarā·dhammā assāma na ca vata no jarā āgaccheyyā’ ti. Na kho pan·etaṃ icchāya pattabbaṃ. Idaṃ pi yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ.
Byādhi·dhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati: ‘aho vata mayaṃ na byādhi·dhammā assāma na ca vata no byādhi āgaccheyyā’ ti. Na kho pan·etaṃ icchāya pattabbaṃ. Idaṃ pi yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ.
Maraṇa·dhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati: ‘aho vata mayaṃ na maraṇa·dhammā assāma na ca vata no maraṇa āgaccheyyā’ ti. Na kho pan·etaṃ icchāya pattabbaṃ. Idaṃ pi yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ.
Soka·parideva·dukkha·domanass·upāyāsa·dhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati: ‘aho vata mayaṃ na soka·parideva·dukkha·domanass·upāyāsa·dhammā assāma na ca vata no soka·parideva·dukkha·domanass·upāyāsa·dhammā āgaccheyyuṃ’ ti. Na kho pan·etaṃ icchāya pattabbaṃ. Idaṃ pi yampicchaṃ na labhati tam·pi dukkhaṃ.
Katame ca, bhikkhave, saṅkhittena pañc·upādāna·k·khandhā dukkhā? Seyyathidaṃ: rūp·upādānakkhandho vedan·upādānakkhandho saññ·upādānakkhandho saṅkhār·upādānakkhandho viññāṇ·upādānakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, saṅkhittena pañc·upādāna·k·khandhā dukkhā.
Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
E2. Samudayasacca Niddesa
Katamaṃ ca, bhikkhave, dukkha·samudayaṃ ariya·saccaṃ? Y·āyaṃ taṇhā ponobbhavikā nandi·rāga·sahagatā tatra·tatr·ābhinandinī, seyyathidaṃ: kāma-taṇhā, bhava-taṇhā, vibhava-taṇhā. Sā kho pan·esā, bhikkhave, taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisati? Yaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Kiñca loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ? Cakkhu loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sotaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Ghānaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Jivhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Kayo loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Mano loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Rūpā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Saddā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Gandhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Rasā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Phoṭṭhabbā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Dhammā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Cakkhu·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sota·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Ghāna·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Jivhā·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Kāya·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Mano·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Cakkhu·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sota·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Ghāna·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Jivhā·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Kāya·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Mano·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Cakkhu·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sota·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Ghāna·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Jivhā·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Kāya·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Mano·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Rūpā·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sadda·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Gandha·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Rasa·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Phoṭṭhabba·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Dhamma·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Rūpā·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sadda·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Gandha·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Rasa·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Phoṭṭhabba·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Dhamma·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Rūpā·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sadda·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Gandha·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Rasa·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Phoṭṭhabba·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Dhamma·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Rūpā·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sadda·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Gandha·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Rasa·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Phoṭṭhabba·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Dhamma·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
Rūpā·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sadda·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Gandha·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Rasa·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Phoṭṭhabba·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Dhamma·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkha·samudayaṃ ariyasaccaṃ.
E3. Nirodhasacca Niddesa
Katamaṃ ca, bhikkhave, dukkha·nirodhaṃ ariya·saccaṃ? Yo tassā-y·eva taṇhāya asesa-virāga-nirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo. Sā kho pan·esā, bhikkhave, taṇhā kattha pahīyamānā pahīyati, kattha nirujjhamānā nirujjhati? Yaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Kiñca loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ? Cakkhu loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sotaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Ghānaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Jivhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Kayo loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Mano loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Rūpā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Saddā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Gandhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Rasā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Phoṭṭhabbā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Dhammā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Cakkhu·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sota·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Ghāna·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Jivhā·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Kāya·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Mano·viññāṇaṃ loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Cakkhu·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sota·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Ghāna·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Jivhā·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Kāya·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Mano·samphasso loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Cakkhu·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sota·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Ghāna·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Jivhā·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Kāya·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Mano·samphassa·jā vedanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Rūpā·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sadda·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Gandha·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Rasa·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Phoṭṭhabba·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Dhamma·saññā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Rūpā·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sadda·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Gandha·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Rasa·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Phoṭṭhabba·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Dhamma·sañcetanā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Rūpā·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sadda·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Gandha·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Rasa·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Phoṭṭhabba·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Dhamma·taṇhā loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Rūpā·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sadda·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Gandha·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Rasa·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Phoṭṭhabba·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Dhamma·vitakko loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
Rūpā·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sadda·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Gandha·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Rasa·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Phoṭṭhabba·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Dhamma·vicāro loke piya·rūpaṃ sāta·rūpaṃ etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkha·nirodhaṃ ariyasaccaṃ.
E4. Maggasacca Niddesa
Katamaṃ ca, bhikkhave, dukkha·nirodha·gāminī paṭipadā ariya·saccaṃ? Ayam·eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhi.
Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi? Yaṃ kho, bhikkhave, dukkhe ñāṇaṃ, dukkha-samudaye ñāṇaṃ , dukkha-nirodhe ñāṇaṃ, dukkha-nirodha-gāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammādiṭṭhi.
Katamo ca, bhikkhave, sammāsaṅkappo? Yo kho, bhikkhave, nekkhamma-saṅkappo , abyāpāda-saṅkappo, avihiṃsā-saṅkappo ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsaṅkappo.
Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā? Yā kho, bhikkhave, musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvācā.
Katamo ca, bhikkhave, sammā-kammanto? Yā kho, bhikkhave, pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, abrahmacariyā veramaṇī ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammā-kammanto.
Katamo ca, bhikkhave, sammā-ājīvo? Idha, bhikkhave, ariya-sāvako micchā-ājīvaṃ pahāya sammā-ājīvena jīvitaṃ kappeti ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammā-ājīvo.
Katamo ca, bhikkhave, sammāvāyāmo? Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvāyāmo.
Katamā ca, bhikkhave, sammāsati? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhā-domanassaṃ. Vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhā-domanassaṃ. Citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhā-domanassaṃ. Dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhā-domanassaṃ. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsati.
Katamo ca, bhikkhave, sammāsamādhi? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti: ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassa-domanassānaṃ atthaṅgamā adukkham-asukhaṃ upekkhā-sati-pārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsamādhi ti.
Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkha·nirodha·gāminī paṭipadā ariya·saccaṃ.
Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhatta-bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati, samudaya-vaya-dhamm·ānupassī vā dhammesu viharati; ‘atthi dhammā’ ti vā pan·assa sati paccupaṭṭhitā hoti, yāvadeva ñāṇa·mattāya paṭissati·mattāya, a·nissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evam·pi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati, catūsu ariyasaccesu.